EDITORIAL

Η πρόσφατη ενέργεια Έλληνα βουλευτή να ξεκρεμάσει και να πετάξει στο πάτωμα της Εθνικής Πινακοθήκης, έργα τέχνης που απεικόνιζαν θρησκευτικές εικόνες με τρόπο που θεωρήθηκε προσβλητικός, άνοιξε εκ νέου τη συζήτηση (ή πιο σωστά τον τσακωμό) γύρω από τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης και του ακτιβισμού. 

Δεν θα σταθώ στο τι είναι στα αλήθεια τέχνη και τι δεν είναι, άλλωστε δεν χρησιμεύει σε κανέναν η προσωπική μου αίσθηση για πράγματα που είναι εντελώς υποκειμενικά στην εποχή που διανύουμε.

Θα προσπαθήσω όμως να δω την ουσία του θέματος, συνολικά.

Από τη μία πλευρά, η ελευθερία της έκφρασης αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα και απαραίτητη προϋπόθεση για μια δημοκρατική κοινωνία. 
Από την άλλη, η ανάγκη σεβασμού των θρησκευτικών πεποιθήσεων και της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι εξίσου σημαντική. 
Το ερώτημα που τίθεται είναι το κατά πόσο είναι αποδεκτός ο ακτιβισμός ως μέσο διαμαρτυρίας και εάν εφαρμόζονται δύο μέτρα και δύο σταθμά στην αποδοχή του.

Η ελευθερία της έκφρασης προστατεύει τόσο το δικαίωμα του καλλιτέχνη να δημιουργεί χωρίς λογοκρισία όσο και το δικαίωμα του πολίτη να εκφράζει τη δυσαρέσκειά του απέναντι σε μια τέτοια έκφραση. 
Η τέχνη (σε όλες τις μορφές της) πολλές φορές προκαλεί, θίγει και αμφισβητεί καθιερωμένες αντιλήψεις. Ωστόσο, όταν ένα έργο τέχνης αγγίζει θρησκευτικά σύμβολα με τρόπο που θεωρείται απαξιωτικός από μια μεγάλη μερίδα πολιτών, η αντίδραση είναι (ή θα έπρεπε να είναι) αναμενόμενη και να μην εκπλήσσει κάποιους.

Αυτό με κάνει να αναρωτηθώ: Πότε η διαμαρτυρία γίνεται καταστολή της ελεύθερης έκφρασης και πότε είναι μια φυσική απάντηση σε μια προσβολή; 
Η απομάκρυνση ενός έργου τέχνης από έναν χώρο με βιαιότητα (τουλάχιστον σε ό,τι αφορά την δική μου αντίληψη) μπορεί να χαρακτηριστεί ως επιθετική λογοκρισία, ενώ η ειρηνική διαμαρτυρία ή ο διάλογος θα μπορούσαν να είναι πιο δημοκρατικές απαντήσεις σε μια τετοια προσβολή. 

Κάνω όμως (αναπόφευκτα) και μια ακόμα σκέψη:

Συχνά, η κοινωνία αποδέχεται ή απορρίπτει διάφορες μορφές ακτιβισμού ανάλογα με το πλαίσιο και τις πολιτικές ή ιδεολογικές τάσεις της εποχής. 
Για παράδειγμα, οι ακτιβιστικές ενέργειες που προέρχονται από κοινωνικά κινήματα που συνδέονται με τη λεγόμενη "woke agenda" (όπως ο φεμινισμός, τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας ή η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση) αντιμετωπίζονται συχνά με κατανόηση και υποστήριξη από μεγάλα τμήματα της κοινωνίας και των ΜΜΕ. 
Αντίθετα, όταν η αντίδραση προέρχεται από θρησκευτικές ή συντηρητικές ομάδες, χαρακτηρίζεται συχνά ως ακραία ή φανατική.

Γιατί, λοιπόν, θεωρούμε θεμιτό ένας ακτιβιστής να καταστρέφει ένα άγαλμα ιστορικής φυσιογνωμίας στο όνομα της κοινωνικής δικαιοσύνης, αλλά απορρίπτουμε μια παρόμοια πράξη διαμαρτυρίας όταν πρόκειται για ένα έργο τέχνης που θεωρείται προσβλητικό για τη θρησκεία; 
Αυτή η επιλεκτική στάση δημιουργεί την εντύπωση ότι η ελευθερία της έκφρασης και ο ακτιβισμός είναι αποδεκτά μόνο όταν εξυπηρετούν συγκεκριμένες ατζέντες. Είναι πραγματικά έτσι;

Η ελευθερία της έκφρασης και ο ακτιβισμός είναι αναπόσπαστα στοιχεία μιας δημοκρατικής κοινωνίας, αλλά η αποδοχή (ή ακόμα και η καταδίκη τους) τους δεν πρέπει να γίνεται επιλεκτικά. 
Οι ίδιοι που υπερασπίζονται την έκφραση (ή ακόμα και την αμφισβήτηση στερεότυπων) μέσω της τέχνης θα πρέπει να αναγνωρίζουν το δικαίωμα της αντίδρασης εκείνων που θίγονται. 
Παράλληλα όμως, η διαμαρτυρία δεν πρέπει να μετατρέπεται σε πράξη λογοκρισίας ή καταστροφής. 

Δεν έχουν περάσει αρκετά χρόνια απο τις δολοφονικές επιθέσεις ακραίων φανατικών ισλαμιστών που αφαίρεσαν ανθρώπινες ζωές, ως αντίδραση στην δημοσίευση απαξιωτικών σκίτσων του Μωάμεθ στο γαλλικό περιοδικό Charlie Hebdo.
(Κι αν σας φαίνεται ακραίο το παράδειγμα, θυμίζω οτι οι εντάσεις πάντα κλιμακώνονται, αν δεν κάνουμε κάτι για να τις αποκλιμακώσουμε.)

Ο διάλογος, ο εκατέρωθεν σεβασμός και η αναζήτηση κοινών σημείων συνεννόησης είναι ο μόνος τρόπος για να μην διολισθήσουμε σε έναν φαύλο κύκλο αντιπαραθέσεων, όπου κάθε ομάδα διεκδικεί το μονοπώλιο στην αλήθεια και τη δικαιοσύνη.

Εκτός αν θέλουμε τελικά να διολισθήσουμε…

Σημείωση: Η επιλογή της φωτογραφίας του άρθρου, απεικονίζει την δική μου άποψη (για όποιον ενδιαφέρεται να την ξέρει) αναφορικά με το τι πραγματικά είναι Τέχνη.
Πρόκειται για τμήμα της νωπογραφίας που κοσμεί την οροφή της Καπέλα Σιστίνα στο Βατικανό και έχει φιλοτεχνηθεί απο τον Μιχαήλ Άγγελο, ο οποίος θεωρείται οτι είχε μια “πολύπλοκη” αν όχι συγκρουσιακή σχέση με την Εκκλησία.
Μια σύγκρουση που (κατα πολλούς που ξέρουν πολλά περισσότερα απο εμένα για την τέχνη) απεικονίζεται “κρυφα” σε πολλά απο τα έργα του. Και ο νοών νοείτω…