ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Πολλές φορές ως ενήλικες «κουβαλάμε» τους ρόλους τους οποίους είχαμε επωμισθεί ως παιδιά στους κόλπους της πατρικής μας οικογένειας. Οι ρόλοι αυτοί είναι δυσλειτουργικοί και μας δυσκολεύουν τόσο κατά την παιδική μας ηλικία, όσο και στην ενήλικη ζωή καθώς ταυτιζόμαστε μαζί τους και λειτουργούμε σε διάφορες πτυχές της ζωής μας με βάση αυτούς. 

Ο πρώτος ρόλος στον οποίο θα αναφερθούμε είναι το «παιδί - σύντροφος». Σε περιπτώσεις όπου ο ένας γονιός, είτε για πρακτικούς λόγους (χωρισμός ή θάνατος του άλλου γονέα) μένει μόνος του, είτε γιατί δεν έχει μια καλή συντροφική σχέση με τον γονέα του άλλου φύλου, αναπτύσσει μια πολύ στενή και εξαρτητική σχέση με το παιδί του, ώστε εκείνο καλύπτει το «κενό» του συντρόφου. Συνήθως αυτά τα παιδιά λαμβάνουν αποφάσεις μαζί με τον γονιό τους και απευθύνεται σε αυτά ο γονιός όπως θα αντιστοιχούσε να απευθυνθεί στον σύντροφο του. Έχουν άποψη για σοβαρά θέματα που αφορούν το πατρικό και φυσικά επωμίζονται το αντίστοιχο βάρος, που όμως δεν τους αναλογεί καθόλου. Το παιδί αυτό και ως ενήλικας έχει συνήθως «έννοια» τον γονέα με τον οποίο έχει αναπτύξει αυτή τη δυσανάλογα στενή σχέση και μπορεί να δυσκολεύεται να ανεξαρτητοποιηθεί και να προχωρήσει στη δική του ζωή.

Ένας άλλος ρόλος που λαμβάνουν τα παιδιά μέσα στην οικογένεια είναι ο ρόλος του «παιδιού - υπεργονιού». Αυτά τα παιδιά λειτουργούν ως γονείς των γονιών τους ή παίρνουν ευθύνες που θα αντιστοιχούσαν στους γονείς τους. Μπορεί πολύ συχνά να φροντίζουν σαν γονείς τα αδέλφια τους. Είναι ιδιαίτερα υποστηρικτικοί σαν άτομα και τόσο ως παιδιά αλλά και ως ενήλικες δυσκολεύονται να «ακούσουν» τις δικές τους ανάγκες. Επειδή έχουν αναλάβει να φροντίζουν και να «ευτυχούν» τους γονείς τους, πράγμα το οποίο είναι αδύνατο να επιτευχθεί αν και οι ίδιοι οι γονείς δεν κινητοποιηθούν από μόνοι τους, συνεχώς ματαιώνονται.

Ο τρίτος ρόλος στον οποίο θα αναφερθούμε είναι το «το ευάλωτο παιδί». Το παιδί αυτό μοιάζει το πιο «αδύναμο» παιδί μέσα στην οικογένεια. Είναι αυτό που δεν έχει εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και χρειάζεται συνεχώς φροντίδα και στήριξη. Είναι το μόνιμο άγχος των γονέων και κάποιες φορές κινδυνεύει να εμφανίσει κάποιο «σύμπτωμα» ή διαταραχή. Αυτό το παιδί ασυνείδητα «σηκώνει» πολύ βάρος, καθώς λαμβάνει τον ρόλο του «αδύναμου» προκειμένου να «ενώσει» τους δικούς του και να περιχαρακωθούν γύρω από αυτό, ταυτοποιώντας το ως «το πρόβλημα» για να μην «αγγίζουν» τα ουσιαστικά προβλήματα στην οικογένεια. 

Έπειτα, υπάρχει ο ρόλος του «παιδιού – μαύρο πρόβατο». Το «μαύρο πρόβατο» είναι ένα παιδί χωρίς όρια. Ένα «δύσκολο παιδί», σύμφωνα με τους γονείς του, από πολύ μικρό, το οποίο έχει «φορέσει» την ταμπέλα του «κακού». Το «παρεξηγημένο» βλέμμα των γονιών απέναντί του ενισχύει ακόμα περισσότερο τον ρόλο του. Το παιδί αυτό βιώνει συνεχώς την απόρριψη, την οποία και προκαλεί με την συμπεριφορά του, οδηγώντας σε έναν ατέρμονο «φαύλο κύκλο» χαμηλής αυτοπεποίθησης – επιθετικής/ αντιδραστικής συμπεριφοράς – απόρριψης. Αποζητά την επαφή και την αποδοχή αλλά με πολύ λάθος τρόπο. Λειτουργεί και ταυτίζεται με τον τρόπο που το έχουν δει οι γονείς του, δηλαδή το «δύσκολο παιδί». Συγκριτικά με αυτό, τα αδέλφια του είναι τα «καλά παιδιά», κάτι το οποίο αυξάνει ακόμα περισσότερο την χαμηλή του αυτοπεποίθηση και ενισχύει την αντιδραστικότητα του. Στην ενήλικη ζωή αυτά τα παιδιά είναι πιο πιθανό να εμπλακούν σε παραβατικές συμπεριφορές και να συνεχίζουν να ταυτίζονται με τον ρόλο τους, ενώ στη βάση τους έχουν δύναμη η οποία θα μπορούσε να αξιοποιηθεί διαφορετικά. 

Τέλος θα αναφερθούμε στο «παιδί - εκπρόσωπο». Το «παιδί - εκπρόσωπος» είναι το ακριβώς αντίθετο από το «μαύρο - πρόβατο» και μπορεί να συνυπάρχει σαν ρόλος σε μια οικογένεια που έχει ένα «μαύρο - πρόβατο» ή κάποιο παιδί με ένα σοβαρό πρόβλημα υγεία ή κάποιου είδους αναπηρία. Είναι το παιδί που αναλαμβάνει να «εκπροσωπήσει» την οικογένεια στην κοινωνία. Πρέπει να είναι το «καλό παιδί» που θα είναι «τέλειο» σε όλα και θα ικανοποιήσει τις προσδοκίες των γονέων του. Πολύ συχνά δεν ακούει τις δικές του επιθυμίες, αφού τις ταυτίζει με αυτά που περιμένουν οι γονείς του από εκείνο. Το μοτίβο αυτό πολύ συχνά συνεχίζεται και κατά την ενηλικίωση. 

Οι ρόλοι μέσα στην οικογένεια είναι πάντα δυσλειτουργικοί για αυτό είναι σημαντικό οι γονείς να μπορούν να τους αναγνωρίσουν και να αλλάξουν τις συμπεριφορές που τους προκαλούν.