ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

Με αφορμή την ημέρα Ψυχικής Υγείας σκέφτηκα να αναφερθώ στο «σύμπτωμα» μέσα στην οικογένεια και συγκεκριμένα στα συμπτώματα ή τις διαταραχές που μπορεί να εμφανίσει κάποιο παιδί της οικογένειας και τι μπορεί να σημαίνει αυτό για όλα τα μέλη της. 

Όντας εκπαιδευόμενη ψυχοθεραπεύτρια θυμάμαι την πρώτη φορά που είδα τον δάσκαλό μας να πραγματοποιεί μια οικογενειακή ψυχοθεραπεία, όπου γονείς και παιδιά, δηλαδή όλα τα μέλη μιας οικογένειας, είχαν προσέλθει με αφορμή ένα σύμπτωμα που είχε εμφανίσει ένα από τα παιδιά. Το πρώτο πράγμα που τους είπε ήταν ότι «είστε εδώ για να γίνει κάτι καλό για όλους..». Το σύμπτωμα του παιδιού είχε μετατραπεί σε «ευκαιρία» για όλη την οικογένεια. Ήταν ένα σημάδι ότι κάτι έπρεπε να αλλάξει για όλους και ότι το μικρό παιδί ήταν απλά ο «εκφραστής» της δυσλειτουργίας ολόκληρης της οικογένειας. Έτσι αντιμετωπίζοντας το κατά αυτόν τον τρόπο, όλα τα μέλη της οικογένειας θα ωφελούνταν και μετά από αυτό θα μπορούσαν ίσως να περάσουν και σε ένα ακόμα υψηλότερο επίπεδο λειτουργικότητας. 

Άρα ευχόμαστε τα παιδιά μας να εκφράζουν συμπτώματα ή διαταραχές ώστε να «ωφελείται» όλη η οικογένεια; Φυσικά και όχι! Όταν όμως γίνεται, τότε δεν θα πρέπει να καταγράφεται το παιδί ως το «προβληματικό» που θα το τρέξουμε στον ειδικό για να το κάνει καλά, αλλά να το βλέπει κανείς σαν μια ένδειξη, έναν «συναγερμό», ότι έχουμε να «δουλέψουμε» ζητήματα που αφορούν ολόκληρη την οικογένεια, που υπήρχαν και πριν το σύμπτωμα και που το «παρήγαγαν». 

Εδώ είναι σημαντικό να γίνει μια διευκρίνιση. Δεν θα πρέπει να ενοχοποιούνται οι γονείς για το όποιο σύμπτωμα ή διαταραχή εμφανίσει το παιδί τους. Κάποια οφείλονται σε περιβαλλοντικούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα μια απαιτητική περίοδο για όλη την οικογένεια, όπως το πένθος. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει έντονη συμμετοχή βιολογικών παραγόντων, όπως στην περίπτωση του αυτισμού. Ακόμα όμως και όταν αυτό που κυρίως παράγει το σύμπτωμα του παιδιού είναι συμπεριφορές και καταστάσεις μέσα στην οικογένεια, στόχος δεν είναι να ενοχοποιηθούν οι γονείς, αλλά να καταλάβουν. Οι συντριπτική πλειοψηφία των γονιών δεν έχουν κακή πρόθεση. Ακόμα και με τις καλύτερες των προθέσεων όμως, μπορούν να γίνουν λάθη, πόσο μάλλον όταν κανείς αναμετριέται με τον πιο απαιτητικό ρόλο της ζωής του, του γονιού. Δεν θα πούμε ποτέ λοιπόν «ΠΟΙΟΣ φταίει;» αλλά «ΤΙ φταίει;». 

Έτσι, όταν έχουμε ένα παιδί το οποίο αντιμετωπίζει το οποιοδήποτε «σύμπτωμα», όπως για παράδειγμα υπερβολικό άγχος ή ευερεθιστότητα, επιθετική συμπεριφορά, απόσυρσή κ.α. τότε αυτό το οποίο θα πρέπει να γίνεται είναι να απευθύνονται οι γονείς σε έναν ειδικό ώστε αντιληφθούν οι ίδιοι πρώτα τι συμβαίνει και το παιδί εκφράζει τη δυσφορία του με αυτό τον τρόπο. Ο ειδικός θα πρέπει να δει εκείνους πρώτα για να καταλάβει τι «παράγει» το σύμπτωμα στο παιδί και να τους το «καθρεφτίσει». Πολλές φορές, δουλεύοντας μόνο οι γονείς το λόγο που «παρήγαγε» το σύμπτωμα στο παιδί, το σύμπτωμα εξαφανίζεται αφού δεν υπάρχει πλέον ο λόγος ύπαρξής του. Ακόμα και όταν κρίνεται απαραίτητο να παρακολουθεί ένας ειδικός και το παιδί, η θεραπεία του παιδιού θα πρέπει οπωσδήποτε να συνδυάζεται και με ταυτόχρονη θεραπεία του γονιού και όχι απλή ενημέρωση για την εξέλιξη του. Κατά αυτόν τον τρόπο ο γονιός γίνεται «σύμμαχος» της θεραπευτικής διαδικασίας για το παιδί, ταυτόχρονα «δουλεύει» και επεξεργάζεται και τα δικά του θέματα που συνείσφεραν στην δυσκολία του παιδιού και αξιοποιεί τη δύναμή του για την αλλαγή του ίδιου, του παιδιού του και του κλίματος ολόκληρης της οικογένειας. Ο γονιός έχει το παιδί 24 ώρες το εικοσιτετράωρο, σε αντίθεση με τον θεραπευτή που το βλέπει 1 ώρα την εβδομάδα. Χωρίς την συνεισφορά του γονιού δεν μπορεί να υπάρχει πραγματική θεραπεία του συμπτώματος του παιδιού αλλά στην καλύτερη περίπτωση, διαχείριση του. 

Έτσι είναι σημαντικό για τους γονείς να καταλάβουν ότι το παιδί τους όταν εκφράζει κάποιες ακατανόητες ή «δύσκολες» για αυτούς συμπεριφορές ή συμπτώματα, δεν είναι το «προβληματικό», αλλά ο «ταυτοποιημένος ασθενής», είναι εκείνο που παίρνει την ευθύνη να καθρεφτίσει το σύμπτωμα ολόκληρης της οικογένειας. Αν οι γονείς αντέξουν να μην ενοχοποιηθούν και να μην δουν το όποιο σύμπτωμα σαν εχθρό αλλά σαν μια ευκαιρία, τότε κάτι καλό μπορεί να γίνει για ολόκληρη την οικογένεια.