ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ

   Με αφορμή τις συνταρακτικές απώλειες που βιώνει αυτή τη στιγμή η χώρα μας, επέλεξα να γράψω για το πως μπορούμε να «αγγίξουμε» θέματα που αφορούν την απώλεια και τον θάνατο και να μιλήσουμε για αυτά στα παιδιά. 

  Η απώλεια και ο θάνατος αποτελούν θέματα «ταμπού» στην εποχή μας. Όλους μας δυσκολεύουν και φέρνουν αντιμέτωπους με «την πρώτη αλήθεια της ζωής..» το τέλος της. Άλλωστε όπως λέει και ο ποιητής «η πρώτη αλήθεια της ζωής είναι ο θάνατος, απομένει να δούμε ποια θα είναι η τελευταία» (Οδυσσέας Ελύτης). Μας κάνουν να συνειδητοποιούμε τη φθορά και την θνητότητα μας και πολλές φορές μας ακινητοποιούν. Πως λοιπόν μιλάμε στα παιδιά για τέτοια «ζητήματα»; 

  Φυσικά, η απάντηση σε αυτό το ερώτημα εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Και ενώ το κάθε παιδί, όπως και ο καθένας μας, βιώνει το πένθος με έναν ξεχωριστό τρόπο, μέσα στην διαφορετικότητά του,  ένας πολύ σημαντικός παράγοντας είναι η ηλικία του παιδιού. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν αντιλαμβάνονται την μονιμότητα του θανάτου και μπορεί να θεωρούν, ναι μεν ο άνθρωπος που έχει πεθάνει δεν είναι πλέον αναμεσά τους, αλλά ότι μπορεί να εξακολουθεί να ζει μακριά τους ή ότι μπορεί να επιστρέψει. Τα παιδιά του δημοτικού μπορούν να αντιληφθούν ότι ο θάνατος είναι ένα μη αναστρέψιμο γεγονός αλλά δεν πιστεύουν ότι μπορεί να «αγγίξει» τους ίδιους και την οικογένεια τους. Τέλος, οι έφηβοι μπορούν να κατανοήσουν τη μονιμότητα του θανάτου και να αρχίσουν να αναρωτιούνται για το νόημα της ζωής, αναπτύσσοντας φιλοσοφικές απόψεις για τη ζωή και το θάνατο. 

  Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι εάν ο θάνατος έχει συμβεί μέσα στην οικογένεια του παιδιού ή όχι. Είναι καλό να βρίσκουμε αφορμές από την καθημερινότητα (κάτι που είδαμε στην τηλεόραση, ένα ζωάκι στο δρόμο κτλ.) για να μιλήσουμε ήδη από μικρή ηλικία στα παιδιά για τον θάνατο και την απώλεια, ως ένα μέρος της ζωής. Μιλάμε λιτά και ξεκάθαρα με λέξεις και εκφράσεις που μπορούν να κατανοήσουν ανάλογα με την ηλικία τους, αποφεύγοντας να δίνουμε περιττές πληροφορίες. Αν αποφεύγουμε να μιλάμε στα παιδιά για τον θάνατο, κυρίως γιατί δυσκολεύει εμάς, τότε τους δίνουμε το μήνυμα ότι ζοριζόμαστε και ότι δεν είμαστε διαθέσιμοι να μας ρωτήσουν ό,τι θέλουν σχετικά και να εκφράσουν τις ανησυχίες τους. Μην ξεχνάμε ότι είτε το θέλουμε είτε όχι, τα παιδιά ήδη από μικρή ηλικία βρίσκονται εκτεθειμένα στη φθορά και στην απώλεια και μας χρειάζονται εκεί για να μεταβολίσουμε τις ανησυχίες τους.  

  Όταν ο θάνατος έχει συντελεστεί μέσα στα πλαίσια της οικογένειας είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει ένας τουλάχιστον ενήλικας ο οποίος θα μπορεί να στηρίξει το παιδί, να «αντέξει» το συναίσθημα του και τις ερωτήσεις του, τις ανησυχίες και τους φόβους του. Είναι σημαντικό το παιδί να νιώθει ότι μπορεί να εκφραστεί και μιλήσει. Εάν νιώσει ότι μας δυσκολεύει θα «κλειστεί» στον εαυτό του και δεν εκφράζει τα συναισθήματα του με αρνητικές συνέπειες για το ίδιο. 

  Αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε λέξεις όπως «έφυγε» ή «κοιμήθηκε» που είναι παραπλανητικές και δημιουργούν ψεύτικες ελπίδες επιστροφής. Λέμε την αλήθεια δίνοντας απλές και σύντομες εξηγήσεις. Τα παιδιά, ειδικά σε μικρές ηλικίες έχουν την τάση να ενοχοποιούν τον εαυτό τους. Τα απενοχοποιούμε και τους επιτρέπουμε να συνεχίσουν να κάνουν ό,τι και πριν. Είναι σημαντικό να μην αλλάξει το πρόγραμμα τους αλλά και να νιώθουν ότι μπορούν ταυτόχρονα που λυπούνται να χαίρονται και τη ζωή. Παίζω, γελάω ακούω μουσική.. δεν σημαίνει ότι δεν λυπάμαι αλλά ότι υπερβαίνω το θάνατο με τη ζωή. Φυσικά τους δίνουμε «χώρο» να πενθήσουν και να εκφράσουν το αρνητικό τους συναίσθημα όποτε το επιθυμούν. Επιτρέπουμε και σε εμάς τους ίδιους να το κάνουμε, δίνοντας έτσι ένα ζωντανό παράδειγμα. Ο θάνατος κάποιου άλλου δεν μπορεί να μην γεννήσει απορίες και φόβους τόσο για τον δικό μας θάνατο, όσο και για τον θάνατο των αγαπημένων μας.. γιατί τα παιδιά να διαφέρουν; Διαβεβαιώνουμε τα παιδιά ότι θα είμαστε εκεί για αυτά, κάνοντας τα να νιώθουν ασφάλεια. Επιτρέπουμε στο παιδί να συμμετέχει στην κηδεία εφόσον είμαστε εκεί για εκείνο, το έχουμε προετοιμάσει για τις διαδικασίες και φυσικά εάν το ίδιο το επιθυμεί. Το ακούμε και του επιτρέπουμε να ακούσει τον εαυτό του. Τέλος, είναι σημαντικό να δίνουμε στο παιδί την αίσθηση της ελπίδας για το προχώρημα και μέσα στην οποιαδήποτε απώλεια.

   Η απώλεια και ο θάνατος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Το στοίχημα δεν είναι να μην πεθάνουμε ή να μην βιώνουμε απώλειες, καθώς κάτι τέτοιο δεν γίνεται να το αποφύγουμε, αλλά να μάθουμε να ζούμε. Η συνειδητοποίηση της φθοράς και του θανάτου αντιστοιχεί να μας φέρνει πιο κοντά στη ζωή. Αντιλαμβανόμενος κανείς αυτή τη νομοτέλεια της φύσης, μπορεί να αναζητήσει το δικό του νόημα ζωής και να αποφασίσει πως να ζει κάθε μέρα της ζωής του. Αυτό είναι ένα σημαντικό μάθημα τόσο για εμάς τους ίδιους, όσο και για τα παιδιά μας. Δεν μπορούμε να τα προστατεύσουμε από τις δυσκολίες της ζωής.. μπορούμε όμως να τα προετοιμάσουμε για αυτές.. και τελικά να τα μάθουμε να αγαπούν τη ζωή όχι γιατί δεν υπάρχουν απώλειες αλλά ακριβώς γιατί υπάρχουν..