ΥΓΕΙΑ | ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Ο Ιανουάριος είναι μήνας ευαισθητοποίησης για την πρόληψη του καρκίνου της μήτρας.

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί το δεύτερο σε συχνότητα γυναικολογικό καρκίνο παγκοσμίως, μετά τον καρκίνο του μαστού. Μπορεί να εμφανιστεί από τη δεύτερη δεκαετία της ζωής, εφόσον η γυναίκα είναι σεξουαλικά ενεργή μέχρι τη γεροντική ηλικία. Η συχνότητά του διαφέρει από χώρα σε χώρα και εξαρτάται από τους παράγοντες κινδύνου, καθώς και από την προσέλευση του πληθυσμού στον τακτικό γυναικολογικό έλεγχο.  

Τι είναι όμως ο καρκίνος; Είναι η παρουσία ανώμαλων κυττάρων, τα οποία πολλαπλασιάζονται ανεξέλεγκτα και άναρχα, χωρίς να υπόκεινται στους φυσιολογικούς μηχανισμούς που ελέγχουν τον πολλαπλασιασμό και την κυτταρική διαφοροποίηση στον οργανισμό. Τα κακοήθη κύτταρα διαφέρουν δομικά από τα φυσιολογικά και δεν επιτελούν τις φυσιολογικές λειτουργίες.  

Παρά την υψηλή νοσηρότητα και θνητότητα, ο καρκίνος του τραχήλου ανήκει στις κακοήθειες που μπορούν να προληφθούν και, εφόσον διαγνωστούν έγκαιρα, να θεραπευτούν. 

Τι είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας; 

Το κατώτερο τμήμα της μήτρας, το οποίο προβάλλει εντός του κόλπου, ονομάζεται τράχηλος. (Εικόνα 1). Στην περίπτωση που θα δημιουργηθούν ανώμαλα τραχηλικά κύτταρα, τα οποία θα πολλαπλασιαστούν άναρχα κι αυτόνομα, και εφόσον αυτή η κυτταρική ατυπία δε διαγνωσθεί έγκαιρα, μπορεί τότε αυτό να οδηγήσει στην εμφάνιση καρκίνου.  

Ποια είναι η αιτία του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας; 

Τις τελευταίες δεκαετίες έχει γίνει σαφές πως για την ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι απαραίτητη η μόλυνση από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων ή, όπως είναι πιο γνωστός,  HPV (Human Pappiloma Virus). Από μελέτες γνωρίζουμε ότι στο 99% των καρκινωμάτων του τραχήλου ανευρίσκεται ο HPV. Πρόκειται για έναν ιό που μεταδίδεται κυρίως σεξουαλικά, ιδιαίτερα αν δεν γίνεται χρήση προφυλακτικού. 

Αξίζει να σημειωθεί πως ο ιός ευθύνεται και για την ανάπτυξη δυσπλασιών και κακοηθειών του κόλπου και του αιδοίου. 

Μέχρι σήμερα έχουν ταυτοποιηθεί περίπου 200 στελέχη (τύποι) του συγκεκριμένου ιού και ο αριθμός συνεχίζει να μεγαλώνει. Τα 40 περίπου στελέχη εμπλέκονται στην προσβολή του γεννητικού συστήματος. Από αυτά, ανάλογα με την ικανότητα προσβολής και ενσωμάτωσης στα τραχηλικά κύτταρα, αναγνωρίζονται στελέχη υψηλού κινδύνου (High Risk)(16,18,31,33,45,51,52,56,58 κ.ά.) και στελέχη χαμηλού κινδύνου (Low Risk)(6,11 κ.ά.).  

Τα υψηλού κινδύνου στελέχη μπορούν να προκαλέσουν αλλοιώσεις στα κύτταρα του τραχήλου οι οποίες ονομάζονται δυσπλασίες και οι οποίες, αν δε διαγνωσθούν έγκαιρα, μπορεί να οδηγήσουν στη δημιουργία καρκινώματος. Περισσότερα από το 70% των καρκινωμάτων του τραχήλου της μήτρας προκαλούνται από τα στελέχη 16 και 18. Τα χαμηλού κινδύνου στελέχη μπορεί να δημιουργήσουν τα οξυτενή κονδυλώματα. 

Πόσο συχνή είναι η προσβολή από τον HPV; 

Το 80% των σεξουαλικά ενεργών ατόμων θα έρθουν σε επαφή με τον ιό τουλάχιστον μία φορά στη διάρκεια της ζωής τους. 

Η μόλυνση από τον HPV σημαίνει ότι η γυναίκα θα αναπτύξει σίγουρα δυσπλασία ή/και καρκίνο; 

Η μόλυνση από τον ιό θεωρείται απαραίτητη, όχι όμως και ικανή συνθήκη για την έναρξη της καρκινογένεσης. Πολλές γυναίκες μολύνονται από τον ιό χωρίς να αναπτύσσουν δυσπλασία. Πρακτικά, μόνο 10% των γυναικών που θα προσβληθούν από τον ιό θα αναπτύξουν κάποια τραχηλική δυσπλασία και στο 90% αυτών των ατόμων ο ιός θα εξαλειφθεί από το ανοσοποιητικό σύστημα και θα αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά μέσα σε 1-2 χρόνια. Μελέτες δείχνουν πως σε γυναίκες ηλικίας μικρότερης των 30 ετών υπάρχει μεγάλη πιθανότητα αυτό-κάθαρσης του ιού από το ανοσοποιητικό σύστημα.  

Με λίγα λόγια, η προσβολή μιας γυναίκας από τον HPV ή ακόμη και η εμφάνιση μιας τραχηλικής δυσπλασίας δε σημαίνει ότι η γυναίκα αυτή θα εμφανίσει καρκίνο τραχήλου μήτρας, εφόσον παρακολουθείται όπως χρειάζεται. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η λοίμωξη από τον ιό είναι παροδική.  

Ποιοι είναι οι παράγοντες κινδύνου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας; 

Έναρξη σεξουαλικών επαφών σε μικρή ηλικία 

Αυξημένος αριθμός συντρόφων 

Συνυπάρχοντα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, π.χ. έρπις, ηπατίτιδα κλπ 

Κάπνισμα 

Οποιαδήποτε κατάσταση προκαλεί ελαττωμένη ανταπόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος (ανοσοκαταστολή). 

H Πρόληψη του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας 

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας μπορεί να προληφθεί με τη λήψη του Τεστ Παπανικολάου και με τον εμβολιασμό κατά του ιού HPV.  

 Τεστ Παπανικολάου 

Το Τεστ Παπανικολάου αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο στην πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Τι ακριβώς είναι όμως το Τεστ Παπανικολάου; Ο Έλληνας κυτταρολόγος Γεώργιος Παπανικολάου, τη δεκαετία του 1950, παρατήρησε στο μικροσκόπιό του πως τα κύτταρα από τον τράχηλο της μήτρας γυναικών που είχαν νοσήσει από καρκίνο παρουσίαζαν συγκεκριμένες ανωμαλίες. Μετά από παρατήρηση πολλών ετών διαπιστώθηκε ότι οι κυτταρικές αλλαγές που οδηγούν στον καρκίνο διαδραματίζονται σε μεγάλα χρονικά διαστήματα, που στις περισσότερες περιπτώσεις διαρκούν δεκαετίες και μπορούν να διαγνωσθούν στα πρόδρομα στάδια, εφόσον τα κύτταρα μελετηθούν στο μικροσκόπιο. 

Η λήψη του Τεστ Παπανικολάου είναι γρήγορη και ανώδυνη. Ο γιατρός, με τη χρήση κολποδιαστολέα, απάγει τα τοιχώματα του κόλπου και με τη βοήθεια ειδικής σπάτουλας συλλέγει κολπικό και τραχηλικό υγρό. Το υγρό επιστρώνεται σε ειδικά πλακάκια και στη συνέχεια αξιολογείται από τον κυτταρολόγο στο μικροσκόπιο. (Εικόνα 2).  

Τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται και η κυτταρολογία υγρής φάσης ή αλλιώς το Τhin Prep Test Pap. Πρόκειται για μία εξέλιξη του συμβατικού τεστ Παπ, όπου το υλικό που λαμβάνεται από τον τράχηλο και τον κόλπο αντί να επιστρωθεί σε πλακάκια τοποθετείται μέσα σε ένα ειδικό υγρό και στην συνέχεια αξιολογείται από τον κυτταρολόγο. Με τον τρόπο αυτό τα κύτταρα διατηρούνται καλύτερα και η διαγνωστική αξία αυξάνει σε σχέση με το συμβατικό τεστ. Το κόστος του τεστ Παπ υγρής φάσης είναι ελάχιστα υψηλότερο σε σχέση με το συμβατικό.  

Πότε πρέπει να γίνει το πρώτο Τεστ Παπ και πόσο συχνά να επαναλαμβάνεται; 

Σε πολλές χώρες προτείνεται το πρώτο Τεστ Παπανικολάου να γίνεται στα 21 έτη. Ωστόσο, επειδή η έναρξη των σεξουαλικών επαφών μπορεί να γίνει νωρίτερα, καλό είναι το πρώτο τεστ να γίνεται το πολύ 2 έτη μετά την πρώτη σεξουαλική επαφή. 

Η συχνότητα εξαρτάται από το αποτέλεσμα του Τεστ: 

Αν το αποτέλεσμα είναι φυσιολογικό, το επόμενο τεστ μπορεί να γίνει μετά από ένα έτος 

Αν υπάρχουν σημεία που να υποδεικνύουν λοίμωξη από HPV ή/και δυσπλασία, τότε συστήνεται κολποσκόπηση και όπου χρήζει, λήψη βιοψίας. Το επόμενο τεστ Παπανικολάου σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να πραγματοποιείται μετά από τρεις με έξι μήνες, ανάλογα με την περίπτωση και την κρίση του θεράποντα. 

Τι είναι οι δυσπλασίες; 

Η παρουσία μη φυσιολογικών μορφολογικά κυττάρων στο Τεστ Παπανικολάου ονομάζεται δυσπλασία  (Εικόνα 3). Η παρουσία τους σηματοδοτεί την προσβολή από τον HPV και χρήζουν διερεύνησης (κολποσκόπηση και βιοψία). Ταξινομούνται ως εξής: 

Χαμηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακές δυσπλασίες (LSIL ή CIN I): χρήζουν παρακολούθησης, συνήθως υποστρέφουν μέσα σε 6-12 μήνες 

Υψηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακές δυσπλασίες (HSIL ή CIN II/III): χρήζουν αντιμετώπισης 

Άτυπα κύτταρα μη συγκεκριμένης σημασίας (ASCUS): η κολποσκόπηση και η βιοψία θα καθορίσουν το αν πρόκειται για LSIL ή HSIL. 

Τι είναι η τυποποίηση ή αλλιώς το HPV Testing; 

Πρόκειται για μια διαγνωστική εξέταση που ανιχνεύει την τυχόν ύπαρξη του ιού στα τραχηλικά κύτταρα, καθώς και την πιθανή ενσωμάτωσή του. Η λήψη είναι απλή και όμοια με τη λήψη του Τεστ Παπανικολάου, το δείγμα όμως τοποθετείται σε ειδικό υγρό (στο υγρό του Thin Prep). Ανάλογα με το είδος της εξέτασης, ανιχνεύονται διάφοροι τύποι του ιού. 

Καθώς η παρουσία του HPV είναι συχνή στις νέες γυναίκες και πολλές φορές χωρίς να προκαλεί αλλοιώσεις στον τράχηλο, πρέπει να γνωρίζουμε πως η συγκεκριμένη διαδικασία δεν μπορεί για κανένα λόγο να αντικαταστήσει το Τεστ Παπανικολάου, ούτε και να καθορίσει την αντιμετώπιση σε περίπτωση που υπάρξει δυσπλασία. Αποτελεί συμπληρωματική εξέταση και μπορεί να δώσει πρόσθετες πληροφορίες στο γιατρό σε περίπτωση που έχει ένα Τεστ Παπανικολάου με «άτυπο κύτταρα μη συγκεκριμένης σημασίας» ή αλλιώς ASCUS, και σε γυναίκες μεγαλύτερες των 30 ετών, αφού η λήψη του σε ηλικίες μικρότερες δε συστήνεται λόγω της αυτό- κάθαρσης του ιού στις ηλικίες αυτές. 

Τι είναι οι δυσπλασίες; 

Η παρουσία μη φυσιολογικών μορφολογικά κυττάρων στο Τεστ Παπανικολάου ονομάζεται δυσπλασία  (Εικόνα 3). Η παρουσία τους σηματοδοτεί την προσβολή από τον HPV και χρήζουν διερεύνησης (κολποσκόπηση και βιοψία). Ταξινομούνται ως εξής: 

Χαμηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακές δυσπλασίες (LSIL ή CIN I): χρήζουν παρακολούθησης, συνήθως υποστρέφουν μέσα σε 6-12 μήνες 

Υψηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακές δυσπλασίες (HSIL ή CIN II/III): χρήζουν αντιμετώπισης 

Άτυπα κύτταρα μη συγκεκριμένης σημασίας (ASCUS): η κολποσκόπηση και η βιοψία θα καθορίσουν το αν πρόκειται για LSIL ή HSIL. 

Τι είναι η τυποποίηση ή αλλιώς το HPV Testing; 

Πρόκειται για μια διαγνωστική εξέταση που ανιχνεύει την τυχόν ύπαρξη του ιού στα τραχηλικά κύτταρα, καθώς και την πιθανή ενσωμάτωσή του. Η λήψη είναι απλή και όμοια με τη λήψη του Τεστ Παπανικολάου, το δείγμα όμως τοποθετείται σε ειδικό υγρό (στο υγρό του Thin Prep). Ανάλογα με το είδος της εξέτασης, ανιχνεύονται διάφοροι τύποι του ιού. 

Καθώς η παρουσία του HPV είναι συχνή στις νέες γυναίκες και πολλές φορές χωρίς να προκαλεί αλλοιώσεις στον τράχηλο, πρέπει να γνωρίζουμε πως η συγκεκριμένη διαδικασία δεν μπορεί για κανένα λόγο να αντικαταστήσει το Τεστ Παπανικολάου, ούτε και να καθορίσει την αντιμετώπιση σε περίπτωση που υπάρξει δυσπλασία. Αποτελεί συμπληρωματική εξέταση και μπορεί να δώσει πρόσθετες πληροφορίες στο γιατρό σε περίπτωση που έχει ένα Τεστ Παπανικολάου με «άτυπο κύτταρα μη συγκεκριμένης σημασίας» ή αλλιώς ASCUS, και σε γυναίκες μεγαλύτερες των 30 ετών, αφού η λήψη του σε ηλικίες μικρότερες δε συστήνεται λόγω της αυτό- κάθαρσης του ιού στις ηλικίες αυτές. 

Εμβολιασμός κατά του ιού HPV 

Μέχρι πριν λίγα χρόνια η πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας βασιζόταν μόνο στην έγκαιρη ανίχνευση των δυσπλασιών του τραχήλου και στην περαιτέρω παρακολούθηση ή/και θεραπευτική παρέμβαση όπου χρειαζόταν. Τα τελευταία όμως χρόνια υπάρχει πλέον η δυνατότητα της πρωτογενούς πρόληψης της νόσου, μέσω της χρήσης του εμβολίου κατά του ιού HPV.  

Σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτουμε μέχρι σήμερα, με την εφαρμογή του εμβολιασμού μπορούμε να προλάβουμε το 70-80% των περιπτώσεων καρκίνου, ενώ, σε συνδυασμό με την ευρεία εφαρμογή του Τεστ Παπανικολάου, το ποσοστό αυτό ξεπερνά το 90%. 

Ποια είναι τα εμβόλια και σε ποιες ηλικίες χορηγούνται; 

Στη χώρα μας κυκλοφορούν δύο εγκεκριμένα εμβόλια: 

Το εννιαδύναμο Gardasil, (τύποι 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58 του ιού HPV) το οποίο προσφέρει προστασία από τα υψηλού κινδύνου στελέχη 16 και 18, 31, 33, 45, 52 και 58, καθώς και από τα χαμηλού κινδύνου στελέχη 6 και 11, τα  οποία προκαλούν τα οξυτενή κονδυλώματα. Το δοσολογικό του σχήμα συνίσταται σε τρεις δόσεις που χορηγούνται ενδομυϊκά σε διάστημα 6 μηνών (0,2,6 μήνες). Για τα παιδιά έως 15 ετών, οι δόσεις είναι δύο (0,6 μήνες). 

Το διδύναμο Cervarix, το οποίο προστατεύει από την προσβολή από τα στελέχη 16 και 18. Το δοσολογικό του σχήμα συνίσταται σε τρεις δόσεις που χορηγούνται ενδομυϊκά σε διάστημα 6 μηνών (0,1,6). 

Σύμφωνα με το Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμού, το εμβόλιο μπορεί και πρέπει να χορηγηθεί σε κορίτσια και νέες γυναίκες από 12 έως 18 ετών. Η χορήγηση μέχρι και 18 ετών είναι δωρεάν από τα Ταμεία. Για τα άτομα άνω των 18 ετών δεν υπάρχει στην χώρα μας δωρεάν χορήγηση.  

Η καλύτερη ηλικία για εμβολιασμό είναι από 12-15 ετών. Ο λόγος είναι πως η απόκριση του ανοσοποιητικού συστήματος είναι ιδιαίτερα ικανοποιητική σε αυτές τις ηλικίες και το γεγονός ότι συνήθως δεν έχουμε σεξουαλική δραστηριότητα πριν την ηλικία των 15 ετών, οπότε οι πιθανότητες εγκατεστημένης λοίμωξης είναι μικρές. 

Σε εμβολιασμό ωστόσο κατά του ιού μπορούν να υποβληθούν όλες οι γυναίκες. Η ηλικία δεν αποτελεί αντένδειξη. Μεγαλύτερη βαρύτητα βέβαια δίνεται στις γυναίκες με ενεργό σεξουαλική ζωή, στις μικρότερες δηλαδή ηλικίες, οι οποίες και εκτείθονται συχνότερα στον ιό.  

Πρέπει όμως να σημειωθεί πως η έναρξη σεξουαλικών επαφών δεν αποτελεί αντένδειξη για την εφαρμογή του εμβολίου, ούτε και η μόλυνση από τον HPV. Σε περίπτωση δηλαδή που μια γυναίκα έχει ήδη μολυνθεί από τον ιό και ακόμη και αν έχει εμφανίσει δυσπλασία, ο εμβολιασμός όχι μόνο δεν αντενδείκνυται αλλά θα την βοηθήσει, καθώς θα αποφύγει την περαιτέρω μόλυνση από τον HPV. Η μόλυνση από τον ιό ΔΕΝ αφήνει ανοσία στον οργανισμό. Με άλλα λόγια, μία γυναίκα που έχει μολυνθεί από τον ιό μπορεί να μολυνθεί ξανά, ακόμη και από το ίδιο στέλεχος. Για τον λόγο αυτό ο εμβολιασμός συστήνεται και στις γυναίκες που έχουν μολυνθεί.  

Έχουν τα εμβόλια ανεπιθύμητες ενέργειες; 

Οι συχνότερες ανεπιθύμητες ενέργειες που έχουν καταγραφεί είναι τοπική αντίδραση στη θέση της ένεσης, μυαλγία και κόπωση. Τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα των κλινικών μελετών έχουν δείξει πως τα δύο εμβόλια δεν συσχετίζονται με εμφάνιση συστηματικών νοσημάτων και δεν εμφανίζουν περισσότερες ανεπιθύμητες ενέργειες σε σχέση με άλλα εμβόλια.